การคิดแบบหมวก 6 ใบ ของ ดร. เอ็ดเวิร์ด เดอ โบโน่

ผมเคยเขียนบทความที่ชื่อว่า “3 ทักษะของผู้ประสบความสำเร็จ” ซึ่ง 3 ทักษะนั้นมีองค์ประกอบดังนี้ 1) ทักษะด้านความรู้ 2)ทักษะด้านการคิด และ 3) ทักษะด้านคน 

ในบทความนั้นได้เฉลยไปแล้วว่า “ทักษะการคิด” คือสิ่งที่สำคัญมากที่สุด ที่ผู้ประสบความสำเร็จส่วนใหญ่ได้ให้สัมภาษณ์ไว้ หากใครอยากรู้รายละเอียดก็ย้อนกลับไปอ่านได้

วันนี้ผมจึงอยากจะนำเสนอแนวทางการนำไปใช้ แนวทางการพัฒนาในเรื่องของ “ทักษะการคิด” ครับ โดยคนที่จะสอนเราเรื่องเกี่ยวกับการพัฒนาทางด้าน “การคิด” ได้ดีที่สุด คงเป็นใครไปไม่ได้นอกจาก ดร. เอ็ดเวิร์ด เดอ โบโน่ ที่มีผลงานด้านการสร้าง “ระบบการคิด” ไว้อย่างแพร่หลาย และได้ถูกนำไปใช้ จนเป็นที่ยอมรับกันทั่วโลก

ระบบการคิดของ เอ็ดเวิร์ด เดอ โบโน่ นั้นเป็นหลักการที่สามารถนำไปปฏิบัติได้จริง…ท่านได้ออกแบบในเรื่องของการคิดไว้อย่างมากมาย แต่วันนี้ขอเล่าถึงเรื่อง วิธีคิดแบบหมวก 6 ใบ ที่ผมคิดว่าสะดวก ใช้ง่าย มีประสิทธิภาพ และใช้ได้กับคนทุกกลุ่ม ชนชั้น สาขาอาชีพ ใช้ได้ตั้งแต่เด็ก 4 ขวบ ขึ้นไป เลยทีเดียว

ทำไม เราควรใช้การคิดแบบ หมวก 6 ใบเข้ามาช่วยในการดำเนินชีวิตและธุรกิจ ?

1)   เรื่องของ “อัตตา” …คนส่วนใหญ่ใช้การคิด เพื่อโจมตี โอ้อวดและสยบฝ่ายตรงข้าม เราใช้การคิดเพื่อให้คนอื่นเห็นว่าเราฉลาดมากแค่ไหน เราใช้การคิดเพื่อให้ทุกอย่างเป็นไปในแบบของเรา บางคนก็เลือกไม่เห็นด้วย เพื่อทำให้อีกฝ่ายหนึ่งเสียหน้า แต่วิธีคิดแบบ หมวก 6 ใบ จะช่วยขจัดปัญหานี้ออกไปได้

ในระบบการคิดแบบปกติ หรือในแบบโต้แย้งกันนั้น ถ้าคนๆ หนึ่งพูดออกมา คนอื่นๆ ก็ต้องตอบโต้ ซึ่งหลายครั้งที่ขาดความสุภาพ แต่ถ้าคุณใช้หมวก 6 ใบ คุณก็จะมองไปในทิศทางเดียวกัน และสุดท้าย จะได้ผลสรุป ที่ไม่ต้องขัดแย้งกัน

2)   ประหยัดเวลา …บริษัท ออฟตัส (ในออสเตรเลีย) ได้จัดเวลาไว้ 4 ชั่วโมง ในการถกเถียงกันในเรื่องที่สำคัญ แต่เมื่อได้ใช้การคิดแบบหมวก 6 ใบ ก็ได้ผลประชุมภายใน 45 นาที ในสหรัฐอเมริกา วิธีคิดแบบหมวก 6 ใบ ช่วยลดเวลาประชุมลดลงกว่า 75% จากเดิม

3)   มีประสิทธิภาพ …วิธีคิดแบบหมวก 6 ใบนี้ จะนำความเฉลียวฉลาด ความรู้ ประสบการณ์ ของสมาชิกทั้งหมด มาใช้ได้อย่างเต็มที่ ทุกๆคนจะมอง และทำงานไปในทิศทางเดียวกัน

แม่เหล็กจะมีอำนาจเพราะว่าวัสดุทุกชิ้นถูกดึงดูดประสานไปในทิศทางเดียวกัน เมื่อแสงอาทิตย์มารวมศูนย์กันอาจทำให้โลหะที่แข็งแกร่งที่สุดหลอมละลายได้…ซึ่งนั่นไม่สามารถเกิดขั้นได้ หากเกิดการโต้แย้งหรือถกเถียงแบบเสรี…การรวมความสามารถของความคิดจากคนหลายๆ คน ให้พุ่งไปที่ปัญหาใดปัญหาหนึ่ง ก็จะทำให้แก้ปัญหาได้ง่ายขึ้น

4)   หนึ่งครั้ง หนึ่งเรื่อง…เครื่องบินที่กำลังร่อนลงพื้น มักจะบินผ่านเหนือที่จอดรถ ถ้าคุณสังเกตรถสีเหลือง ทันใดนั้น คุณก็จะเห็น รถสีเหลืองดูโดดเด่นออกมา นั่นคือ การทำให้ตัวคุณเองไวต่อสิ่งต่างๆ…คุณไม่สามารถทำให้ตัวคุณเองไวต่อทิศทางหลายทิศทางได้ในเวลาเดียวกัน

การคิดแบบหมวก 6 ใบเคยช่วยแก้ปัญหาอะไรมาแล้ว ?…และส่งผลลัพท์อย่างไร ?

- สามีภรรยา กำลังตัดสินว่าจะซื้อบ้านในชนบทดีหรือเปล่า ทั้งสองถกเถียงกันมาได้สักพักหลายชั่วโมงเดียวแล้วฝ่ายชายเลยแนะนำ ให้ลองใช้วิธีคิดแบบหมวก 6 ใบ ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นก็คือ ทั้งสองสามารถตัดสินใจได้ ภายใน 15 นาที่ เท่านั้น! โดยที่ทั้งสองพึงพอใจ

- นักวิจัยจากห้องแล็ปสุดยอดของ IBM บอกว่า วิธีคิดแบบหมวก 6 ใบช่วยลดการประชุมถึง หนึ่งส่วนสี่

- สเตทออยล์ ในนอร์เวย์ มีปัญหาเรื่องเครื่องเจาะน้ำมัน ที่ทำให้สูญเงินวันละ 100,000 ดอลลาร์ ด้วยวิธีคิดแบบหมวก ภายใน 12 นาที ปัญหาได้รับการแก้ไข ค่าใช้จ่าย 100,000 ดอลลาร์ ลดลงเหลือ 0

- คดีหนึ่ง ลูกขุนใช้เวลา 3 ชั่วโมงในการสรุปคำตัดสิน อีกคดีหนึ่งใช้วิธีคิดแบบหมวก 6 ใบ และหาข้อสรุปได้ภายในระยะเวลา 15 นาที!

  นาซ่า ดูปองท์ , IBM , เชลล์ , BP , สเตทออยล์ , NTT , เฟดเอกซ์ และบริษัทอื่นๆ อีกมากมาย รวมถึง ผู้คนที่ได้พบวิธีคิดแบบนี้ ทุกเพศ ทุกวัย ทุกอาชีพ ทุกวัฒนธรรม ทุกความสามารถ ต่างก็ใช้วิธีคิดแบบหมวก 6 ใบนี้ ในชีวิตประจำวัน เพราะเป็นวิธีที่ง่าย และมีประสิทธิภาพยิ่งนัก…

วิธีคิดแบบหมวก 6 ใบ มีอะไรบ้าง ?

1)   หมวกสีขาว…คิดภาพถึง “กระดาษที่ถูกพิมพ์ออกมาจากคอมพิวเตอร์”  ... เป็นเรื่องของ ข้อเท็จจริง , ตัวเลข , ข้อมูล มีอะไรอยู่บ้าง ?

2)   หมวกสีแดง…คิดภาพถึง “ไฟ” ... เป็นเรื่องของ อารมณ์ , ความรู้สึก , ลางสังหรณ์ , สัญชาตญาณ , หมวกสีนี้ควรใช้ในช่วงสั้นๆ ในแต่ละประเด็นที่พูดคุย

3)   หมวกสีดำ…คิดภาพถึง “ชุดดำของผู้พิพากษา” ... ใช้คิดเชิงวิพากษ์วิจารณ์ , หาข้อผิดพลาด , ค้นจุดอ่อน , ความเสี่ยงและอันตรายที่จะเกิดขึ้น…หมวกสีดำ ถือว่ามีประโยชน์มาก เพราะเป็นเรื่องของการระแวดระวัง ทุกคนสามารถเสนอการทักท้วงได้เต็มที่ในช่วงให้ใส่หมวกสีดำ

4)  หมวกสีเหลือง…คิดภาพถึง “พระอาทิตย์และแสงแดด” ... หมายถึงการมองในแง่ดี แง่บวก , มีข้อดี มีประโยชน์ตรงไหนบ้าง , มีคุณค่า ตรงไหนบ้าง ?...การศึกษามักจะสอนให้เราวิพากษ์วิจารณ์ ไม่เคยสอนให้นึกถึง “คุณค่า” อย่างจริงจังเลย หากปราศจากการนึกถึง “คุณค่า” เสียแล้ว ความคิดสร้างสรรค์ก็คงเปล่าประโยชน์

5)  หมวกสีเขียว…คิดถึงภาพ “ต้นไม้ที่แตกกิ่งก้านใบ” ... ให้คิดถึงความคิดริเริ่ม , ความคิดสร้างสรรค์ , ทางเลือกใหม่ๆ , ความคิดนอกกรอบ ฯลฯ…หลายครั้งเวลาเกิดสถานการณ์ขัดแย้ง เรามักจะตัดสินว่าอะไร “ถูกหรือผิด” เท่านั้น เราแทบไม่ได้พยายามออกแบบวิธีการใหม่ๆ ขึ้นมาเลย ดังนั้นการใช้หมวกเขียว จะทำให้เราพบหนทางที่ดีกว่าเดิมได้

6)  หมวกสีน้ำเงิน…คิดภาพถึง “วาทยากรผู้คุมวงออร์เคสตรา” ... เป็นผู้ควบคุมการประชุม , ประธาน , คอยเตือนว่า ตอนไหน จะให้ ใครใส่หมวกสีอะไร , ใช้สรุปผลและดำเนินงานขั้นต่อไป ,เปรียบได้กับ หนังสือ ที่ตั้งอยู่ตอนต้น และตอนจบ

วิธีใช้ หมวก 6 ใบ

วิธีพื้นฐานในการใช้หมวก มีอยู่ 2 วิธี คือ (1) อาจใช้หมวกใบใดใบหนึ่ง เดี่ยวๆ เพื่อการคิดแบบใดแบบหนึ่งเท่านั้น หรือ (2) ใช้ตามลำดับทีละหมวก เพื่อสำรวจเรื่องใดเรื่องหนึ่ง หรือแก้ปัญหาใดปัญหาหนึ่ง

-      วินัย ในการใช้สำคัญมาก สมาชิกของกลุ่ม ต้องยึดมั่นกับหมวกที่กำหนดให้ในขณะนั้น สมาชิกของกลุ่ม จะไม่มีสิทธิ์พูดว่า “ฉันอยากใส่หมวกสีดำตรงนี้” เพราะนั่นหมายถึง กลับไปใช้วิธีการถกเถียงเหมือนเดิม คนที่เป็นคนนำกลุ่ม ประธาน ผู้จัดการการประชุม หรือคนโพสเปิดประเด็นกระทู้ (ใน Groups เฟซบุ๊ค) เท่านั้น ถึงจะมีสิทธิ์กำหนด ให้เปลี่ยนการใช้หมวก   

-      หมวกสีฟ้า ควรจะใช้ทั้งตอนต้น และตอนสุดท้ายของการประชุม

โดยตอนต้น จะบอกว่า…เรามาคุยกันทำไม , เรามาคิดเรื่องอะไรกันอยู่ , ประเด็นหรือปัญหาสถานการณ์ดังกล่าว , เราต้องการผลในเรื่องไหนบ้าง , เราอยากให้จบลงตรงไหน …ฯลฯ

ตอนจบ จะบอกว่า…เราคุยกันแล้วได้เรื่องอะไรบ้าง , ผลที่ได้ , ข้อสรุป , ทางออกของปัญหา , แผนการดำเนินงานต่อไป …ฯลฯ

ด้วยความลักษณะที่เป็น “เกมส์” ของวิธีคิดแบบหมวกนั้น สำคัญมาก ถ้าเริ่มเล่นเกมนี้เมื่อไหร่ คนที่ไม่เชื่อฟังกฎกติกาของเกม ก็จะถือว่า “ไม่ให้ความร่วมมือ”

สรุป เป้าหมายและประโยชน์ ของวิธีคิดแบบหมวก 6 ใบ

การคิดแบบหมวก 6 ใบมีเป้าหมายสำคัญอยู่ 2 อย่าง

1)   ทำให้การคิดง่ายขึ้น โดยให้ผู้คิดรับมือกับเรื่องใดเรื่องหนึ่งเท่านั้นในแต่ละครั้ง แทนที่จะสนใจ ทั้งความรู้สึก เหตุผล ข้อมูล ความหวังและความคิดริเริ่ม ทุกๆ อย่างพร้อมกันในทีเดียว…ผู้คิดสามารถแยกทุกอย่างออกจากกัน แทนที่จะเอา “เหตุผล” ไปสนับสนุน “ความรู้สึก” ที่ยังไม่ชัดเจน

ผู้คิดก็สามารถเอาความรู้สึกออกมาได้ด้วย “หมวกสีแดง” โดยไม่จำเป็น ต้องหาเหตุผลที่เหมาะที่ควรกับความรู้สึกนั้นเลย แล้ว “หมวกสีดำ” ก็จะจัดการเรื่องเหตุผลเอง

2)   เพื่อให้มีการสับเปลี่ยนการคิดบ้าง เพราะในหลายๆ ครั้งคนบางคนเป็นพวกมองลบอยู่ตลอดเวลา เราจึงจำเป็นต้องขอให้เค้าถอด “หมวกสีดำ” ออกก่อน แล้วลองให้เค้าใส่ “หมวกสีเหลือง” ดูบ้าง

ด้วยวิธีนี้เอง วิธีคิดแบบหมวก จะมีสำนวนภาษาที่เฉพาะเจาะจงลงไป โดยไม่ทำให้อีกฝ่ายหนึ่งไม่พอใจ สิ่งที่สำคัญที่สุดก็คือ มันไม่ได้ทำให้อีโก้ของใครสะเทือน

ด้วยความลักษณะที่มันเป็น “เกมส์” มันจึงช่วยให้การร้องขอความคิดแบบใดแบบหนึ่งเป็นไปได้ แนวคิดนี้จะใช้ได้ดีที่สุดก็ต่อเมื่อ มันเป็นภาษาที่ทุกคนเข้าใจโดยทั่วกัน

ประโยชน์ที่โดดเด่นที่สุดของวิธีคิดแบบ หมวก 6 ใบจะเห็นได้จากการปรึกษาหารือเป็นกลุ่ม หรือในบทสนทนาต่างๆ ในสถานการณ์แบบนั้น วิธีคิดนี้ทำให้เห็นกรอบชัดเจน ซึ่งจะมีประสิทธิภาพมากกว่าการเถียงคุยกันไปเรื่อยๆ

หากท่านใดเอาวิธีคิดแบบนี้ไปใช้ อย่าลืมมาเล่าประสบการณ์ให้ผมฟังบ้างนะฮับ :)

"ปัญญา ระดับต่ำ ชอบคุยเรื่อง 'ผู้อื่น' 

ปัญญา ระดับกลาง ชอบคุยเรื่อง 'เหตุการณ์' 

ปัญญา ระดับสูง ชอบคุยเรื่อง 'การคิด' "

-- Sun_Pharma --